6. Psixiatrik xəstəliklər arasında, demək olar ki, ən ölümcül olan, psixiatriyada "yemə pozuntuları" qrupunda təsnifləndirilən psixoloji xəstəlik. Əksər hallarda qadınlarda rast gəlinir, nadir də olsa kişilər arasında da görülməsi mümkündür. Anoreksiyalı xəstələr arasında ən yayğın ölüm səbəbləri orqan çatışmazlığı və intihardır. Kənardan tamamilə psixoloji mənşəli görünsə də, güclü bioloji, genetik kökləri olan xəstəlikdir. Bunda medianın, qəlibləşmiş gözəllik standartlarının və bunlar kimi sosial faktorların rolunun olması da danılmaz faktdır. Yəni anoreksiya "arıqlamaq istəməyin suyunu çıxarmaq" xəstəliyi deyil, çox daha mürəkkəb kökləri olan xəstəlikdir.
Anoreksiya və ya tam adıyla anoreksiya nervosalı xəstələrin öz çəkilərini qavramaqda problemi olur. Kiloları normal (xəstəliyin ilk mərhələlərində), hətta normadan az olmasına baxmayaraq qidadan imtina edirlər. Buna görə bu xəstəlik həm fiziki cəhətdən xəstəyə ciddi zərər verir, həm psixologiyasını daim gərgin saxlayır. Yəni hər güzgüyə baxdıqlarında "yox yenə də istədiyim kiloda deyiləm" deyirlər amma tam olaraq nə istədiklərini özləri də bilmirlər. Arıqladıqca arıqlayırlar. Diaqnoz qoyulması üçün aşağıdakı əlamətlərə xüsusilə diqqət yetirilir:
1. Xəstənin çəkisinin normadan az olmasına baxmayaraq qidadan imtina etməsi.
2. Çəkinin artması ilə bağlı şiddətli qorxu. Xəstə kilo almaqdan çox qorxur.
3. Bədən ağırlığı və bədən forması ilə əlaqəli qavrayışda pozulma. Yəni xəstə nə qədər arıq olsa belə bəzi nahiyyələrində artıq çəki olduğuna inanır və bu düşüncələr necə deyərlər "daşlaşmış", sorğulanmayan düşüncələrdir. Xəstənin arıqlıqdan sümükləri sayılmasına rəğmən bu düşüncələrdə dəyişim olmur.
Fiziki əlamətlər:
Əzələ kütləsində azalma
Yağ kütləsinin demək olar ki yox olması
Saç tökülməsi
Dırnaqların kövrəkləşib qırılması
Ürək döyüntülərinin yavaşıması (bradikardiya), halsızlıq, asanlıqla üşümə, diqqət, yaddaş, yuxu problemləri, dayaq-hərəkət sisteminin çökməsi, hətta osteoporoz (sümük əriməsi) və s.

DSM-5-ə görə anoreksiyanın 2 alt tipi ayırd olunur:
Binge Eating/Purging Type. Bu tip anoreksiya xəstələri arıqlamaq üçün əllərindən gələni edirlər. idmanlar, diyetlər və s. Amma bir tərəfdən də həddən artıq yeyir və yediklərini qusurlar.
qeyd: bu alt tip digər yemə pozuntusu olan bullimiya ilə qarışdırılmasın. Bullimiyada anoreksiya xəstələrində olduğu kimi həddən artıq çəki itkisi olmur. Hətta onlar artıq çəkili belə ola bilirlər.
məhdudlaşdırıcı tip
Bu tip xəstələr son 3 ay ərzində arıqlamaq üçün ağır idmanlar və diyetlərə üz tutmuşsa, və digər tipdən fərqli olaraq çox yeyib, yediyini qaytarmaq yoxdursa bu xəstələr "məhdudlaşdırıcı tip" xəstələr hesab edilir.
Xəstəliyin bioloji kökləri olduğu inkar edilmir. Lakin əlimizdə tam olaraq xəstəliyin səbəbi bu beyin şöbəsidir, bu neyrotransmitterdir deyə sübut olunmuş məlumat təəssüf ki، yoxdur.
Bəzi araşdırmalarda anoreksiya xəstələrin böyük beyin yarımkürələri qabığında nazikləşmə, yəni boz maddədə azalma görülmüşdür.
Xəstəliyin genetikasına gəldikdə isə, xəstəliyin birbaşa hansı genlərlə əlaqəli olduğunu bilmirik. Amma təxminlərə görə xəstəliyin 50-60% ehtimalla genetik kökləri olduğu düşünülür. Həmçinin şizofreniya, bipolyar pozuntu kimi xəstəliklərlə ortaq genetik xüsusiyyətlər daşıdığı güman olunur.
Xəstəlik üçün "ən ölümcül psixi xəstəliklərdən biri" dedik. Bəs niyə bu xəstəlik bu qədər təhlükəlidir? Bu sualın cavabı da çox şaxəlidir. Amma məncə ən önəmlisi xəstəliyin müalicəyə qarşı göstərdiyi müqavimətdir. Çünki:
1. xəstə müalicə aldıqda kilosunun artmasından qorxar. Xəstəliyin verdiyi ən böyük qorxu da məhz budur. Ona görə müalicədən imtina edər;
2. Fərqindəliyin zəif olması hətta demək olar ki olmaması. Xəstə bu qədər az kilo ilə ölümə doğru getdiyinin fərqində deyil. Kənardan nə qədər xəbərdarlıq gəlsə belə.
3. Xəstə müalicəyə qarşı "iradəm var mənim. istəsəm yeyərəm amma yemirəm. Xəstə filan deyiləm sadəcə öz ideal kiloma çatmaq istəyirəm" kimi düşünərək müalicədən imtina edə bilər.
Xəstəliyin müalicəsi də xəstəliyin özü kimi qarma-qarışıqdır.
Psixoterapiya üsulu olaraq ən çox koqnitiv davranış terapiyası (cbt) tətbiq olunur. Xüsusilə cbt-e və FBT (family based therapy - ailə təməlli terapiya) tətbiq olunur amma bunların da effektiv nəticə vermə ehtimalı yüksək deyil.
Əsas müalicə metodu kontrollu şəkildə kalori qəbulunu təmin etdirməkdir. Burada diyetoloqlar da məsuliyyət daşıya bilər. Xəstəliyin yaratdığı vitamin, mineral kimi əksikliklər mütləq şəkildə aradan qaldırılmalıdır.
Dərman terapiyası təkbaşına müalicə üçün kifayət etmir. Anoreksiyanın müalicəsində antidepressantlardan məsələn fluoksetin və sertralin kimi dərmanlardan istifadə olunur. Bu dərmanlar xəstənin tibbi müdaxilədə yaşadığı depressiv ruh halını aradan qaldırmağa kömək edir.
Xəstəliyin müalicəsində yeni üsulların da tətbiq olunacağı və nəticə verəcəyi güman olunur. Bunlardan biri ketaminlə müalicədir. Lakin bu müalicə hələ ki təkmilləşdirilmə mərhələsindədir. Əgər tətbiq edilsə ketaminin sürətli antidepressant təsiri və beynin itirdiyi sinapsları, neyroplastikliyini artıra biləcəyi güman olunur.
Ümumiyyətlə xəstəliyin müalicəsi nə qədər tez başlasa müalicə də bir o qədər effektiv olar. Ona görə də ətrafında anoreksiya şübhəsi olan insanların daha diqqətli olması və tez hərəkətə keçərək şəxsi psixiatrik-psixoloji dəstəyə yönləndirməsi tövsiyə edilir.
Digər yemə pozuntuları üçün:
(bax: pika sindromu)